تهیه دستورالعمل برای مراکز کار با اشعه: گامی ضروری برای ایمنی پرتویی
فعالیت در محیط‌هایی که با منابع پرتوزا سر و کار دارند، نیازمند رعایت دقیق اصول ایمنی است. برای اطمینان از حفاظت کارکنان، محیط کار و عموم مردم، مراکز دارای فعالیت با اشعه موظف به تدوین و اجرای مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های مشخص هستند. این دستورالعمل‌ها باید متناسب با نوع فعالیت، شدت منابع پرتوزا و شرایط محیطی تدوین شوند. در ادامه به مهم‌ترین دستورالعمل‌های مورد نیاز برای این مراکز اشاره می‌شود:
1. دستورالعمل مونیتورینگ (پایش) محیط کار
پایش مستمر محیط کار از نظر سطوح پرتوی، یکی از پایه‌های اصلی ایمنی پرتویی است. این دستورالعمل شامل روش‌های سنجش پرتو، محل‌های پایش، نوع تجهیزات مورد استفاده (نظیر دزیمتر محیطی یا آشکارسازهای پرتو) و بازه‌های زمانی پایش است. همچنین، نحوه ثبت و نگهداری داده‌ها و اقدام در صورت مشاهده مقادیر غیرعادی باید به وضوح مشخص شود.
2. دستورالعمل مونیتورینگ فردی
کارکنانی که در معرض اشعه قرار دارند، باید تحت پایش فردی قرار گیرند. این دستورالعمل نحوه استفاده از دزیمترهای فردی، زمان‌بندی تعویض و خوانش آن‌ها، روش گزارش‌دهی دز دریافتی و اقدام در صورت مشاهده پرتوگیری بالا را شامل می‌شود. استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی نیز بخشی از این دستورالعمل است.
3. دستورالعمل اورژانس‌های پرتوی
در صورت بروز حوادثی مانند نشت مواد پرتوزا، آلودگی سطحی یا پرتوگیری ناخواسته، باید رویه‌ای مشخص برای مدیریت شرایط اضطراری وجود داشته باشد. این دستورالعمل شامل اقدامات فوری، اطلاع‌رسانی داخلی و به مراجع ذی‌ربط، ایمن‌سازی محل حادثه، کمک‌های اولیه پرتویی، و ارزیابی پیامدهای حادثه است.
4. دستورالعمل در صورت افزایش پرتوگیری از آستانه‌های بررسی و اقدام
در صورتی که دز دریافتی کارکنان یا میزان پرتو در محیط از حدود تعیین‌شده عبور کند، این دستورالعمل نحوه بررسی علت، ارزیابی شرایط، اصلاح فرآیندها، و اقدامات اصلاحی را مشخص می‌کند. همچنین، سطح‌بندی پاسخ (بررسی، اقدام فوری، قطع فعالیت) باید به‌وضوح تعریف شده باشد.
5. دستورالعمل روش‌های کاری
روش‌های کاری ایمن شامل توصیف دقیق چگونگی انجام فعالیت‌ها با کمترین میزان پرتوگیری است. این دستورالعمل باید بر استفاده از تجهیزات حفاظتی، فاصله مناسب از منبع، زمان‌بندی بهینه انجام کار، و آموزش کارکنان تمرکز داشته باشد.
6. دستورالعمل شرح وظایف و مسئولیت‌ها
برای جلوگیری از سردرگمی و اطمینان از اجرای صحیح مقررات، باید وظایف تمامی افراد مرتبط (شامل مسئول فنی، مسئول حفاظت در برابر اشعه، کارکنان اجرایی و مدیر مرکز) به صورت دقیق مشخص شود. این دستورالعمل همچنین باید فرآیند گزارش‌دهی و نظارت بر اجرای اقدامات ایمنی را پوشش دهد.
جمع‌بندی
تهیه و اجرای دستورالعمل‌های فوق نه تنها یک الزام قانونی در بسیاری از کشورهاست، بلکه ضامن حفظ سلامت کارکنان و پیشگیری از حوادث پرتویی است. مراکزی که با منابع پرتوزا کار می‌کنند، باید با تکیه بر اصول علمی، مقررات ملی و بین‌المللی، و تجربه‌های عملی، دستورالعمل‌های خود را تدوین و به‌روزرسانی کنند.